« Het Eind » is toen men nog van een dorp mocht spreken, altijd een van de grootste gehuchten van Achel geweest.
In 1856 was het wat het aantal woningen betreft, zelfs het grootste gehucht, zoals de telling van dat jaar bewijst. In 1836 waren er 17 huizen en 76 bewoners. Slechts zes waren er stemgerechtigd. Geheel Achel hadtoen 36 kiezers, allemaal mannen. Het betalen van bepaalde belastingen gaf stemrecht. In 1846 was het al wat meer : 18 huizen en 77 bewoners. Tien jaren later tellen we 28 huizen waarmee « Het Dorp »(26), « De Bergien »(23) en « De Ronriet »(18) vooraf ging.
Er waren toen in Achel 153 woningen.
Eind is verwant met het woord 'ende'. Het kan buiten een achttal betekenissen topografisch verwijzen naar de uiterste grens, het einde, uiteinde van een plaats.
De naamsverklaring van het Achels gehucht moeten we hier gaan zoeken : namelijk aan de grens met de gemene heide, op het uiteinde van de gronden in privaat bezit. Op bijgaand plan, een kombinatie van een kadasterplan (het onderste afgelijnde gedeelte) met een reconstructie van de kaart van Ferraris (1735) of het bovenste gedeelte.
(Graaf Jozef de Ferraris, generaal en cartograaf uit Elzas-Lotharingen in dienst van Oostenrijk,1726-1814, maakte in de jaren 1771-1778 een kaart van de Oostenrijkse Nederlanden, de eerste topografische kaart van België).
We stellen een groot gedeelte van dat gehucht voor zoals het er omstreeks 1780 uitzag.
De weg vanuit de dorpskom richting Valkenswaard bestond toen nog niet. U kunt zich hem voorstellen door de « Generaal Dempseylaan » denkbeeldig uit het onderste kaartgedeelte te verlengen.
Met betrekking tot de benaming van de percelen zij opgemerkt :
MORTEL : de gebruikelijke benaming voor een perceel dat gemakkelijk onder water komt te staan.
SOMMIS : Sonmans, familienaam door uitspraak in het dialect vervormd tot « sommis »
AKKER : de primaire betekenis is gemeenschappelijk landbouwland nabij een nederzetting, meestal de beste gronden. Door erfdelingen ontstonden nieuwe percelen met voor de benaming toevoegingen van topografische aard, bv. « Hooge Akker » (1845) « De Lange Akker » (1794) « Achterste Hooge Akker » (1680)
KAMP : een door heggen en houtgewassen omgeven perceel. Varianten : « den camp »,
« den langen kamp »(1752) en « kamperstraatje » en « de kampkens ».
VURRIT : De voorzijde van iets, « vorehovet , voorhooft » bijvoorbeeld het gedeelte van de straat voor het huis of nog het perceel tegenover het huis als schaapsweide of hooiweide.
Zo spreekt men van « groot vurrit » en « klein vurrit ».
BEEMD : is een laaggelegen hooiland en wordt ook « Bemt » genoemd. De dorperbemt lag tegen de Vliet en is genoemd « den dorper beempt »(1750). Er was ook de « venderbamp » gelegen in het Ven.
SIGGERT : Van siggenrijt. Sigge komt van « zegge », dat is rietgras of waterbies. Rijt verwijst naar water.. « Die sigghenrijt »(1485) ...
Na diverse delingen ontstonden « achterste siggerten », « cleynen siggert »(1761), « de rouwsiggerten »(1682), « die hoeg siggenrijt »(1673) en andere...
HOKKERT : Jan Hockarts was er in 1464 de eigenaar van.
HEIDEVELD : een heideveld is een stuk heidegrond dat geheel of gedeeltelijk totbouw- of hooiveld is ontgonnen. Zij lagen op de rand van de gemene heide : « het heytvelt »(1682).
BEERSEN : Gelegen in het noordelijk gedeelte van Achel (Rodenrijt en Eind). Het houdt verband met beemd. Varianten als bersten,berssen,beerzen (1632) zijn in de perceelsbenamingen terug te vinden. De « drytip » verwijst als plaatsbepaling naar « bij beerten » en dit dan weer naar Hubrecht-Bert Baltens, in 1613 eigenaar van « het Beerschet »
VELD : de primaire betekenis van « veld » is onbebouwde grond, heide of bos.
HUISVELD : bij het huis gelegen bouwland. De naam « het huysveldt » is niet specifiek topografisch.
HEIDEHOEVE : Hoeve is boerderij. Hoeve(hoef) is een oppervlaktemaat die gelijk was met de oppervlakte grond nodig voor het onderhoud van één gezin. » « de groote heythoef »(1788), « de hoeff »
BROEK : moeras , « Broeck », Koebroek , Heideveldbroeksken.
De jaartallen achter de perceelsnamen verwijzen naar in dat jaar bij transactiegebruikte benamingen.De verstedelijking van onze dorpen werkt het in onbruik raken van de benamingen in de hand. Nieuwe straten behoeven nieuwe namen. Gedetailleerde plaatsbepalingen wegen de oude benamingen weg. De volksmond en het kadaster houden nog sommige benamingen levendig.
Jos Van Werde